De naam

“...De naam van ons tijdschrift heeft twee wortels. Ook wasmiddelen waren toen (1941 red.) juist op de bon gekomen, zodat een schone zakdoek geen vanzelfsprekendheid meer was, maar een luxe werd. De tweede wortel is een gedicht van Morgenstern over Palmström die op een wandeling de behoefte voelt zijn neus te snuiten, maar -uit eerbied voor de hagelwitte reinheid van zijn zakdoek- daarvan afziet en ongesnoten verder gaat...” aldus Theo van Baaren in de inleiding van de bloemlezing van De Schone Zakdoek die in 1981 bij Meulenhoff verscheen.

dhr. Morgenstern, waardoor dit alles

Als mede-oprichter (samen met zijn geliefde Gertrude Pape) en stuwende kracht van het blad spreekt hier de autoriteit, en we komen deze verklaring over de naamgeving dan ook in andere geschriften over De Schone Zakdoek tegen. Maar niemand schijnt tot op heden de falsificatie te zijn opgevallen. De bewuste falsificatie, we moeten veronderstellen met het doel ons sub-ego een ‘verkeerde’ kant op te sturen. Re-direction, een beproefde surrealistische techniek. Bestudering van het genoemde gedicht (zie vorige post) leert ons namelijk dat het personage Palmström - die overigens vaker in Christian Morgenstern's oeuvre figureert, zie bijvoorbeeld Hanns Eisler - geen hagelwitte zakdoek heeft, maar een rode!
Waarop bovendien een eik staat afgebeeld, en een mens met een boek.
Het is dus niet, zoals Van Baaren stelt, het blanco, het maagdelijke, onbewerkte, de kleur van de capitulatie, hetgeen Palmström weerhoudt, maar juist de afbeelding op het doek, omsloten door de kleur van de passie. De zakdoek in het gedicht symboliseert in ieder geval de menselijke expressie, de kunst, die de (hiervoor) gevoelige hoofdpersoon weigert te bezoedelen.

Ongetwijfeld was dit Theo van Baaren bekend, maar hij koos ervoor zijn na-oorlogse lezers een rad voor ogen te draaien.
Waarmee ook zijn eerste ‘wortel’, het argument van gerantsoeneerde wasmiddelen, bevraagd kan worden. Hoezo kan een mens zijn was niet meer schoonkrijgen zonder groene zeep en hoezo is een schone zakdoek luxe?
Neen, wat in eerste instantie plausibel klinkt, krijgt bij nader inzien een geheime, bijna unheimische lading. Door het blad te beschrijven, te vullen, is er immers sprake van een proces van bezoedeling. En dat niet alleen in de ogen van een totalitaire bezetter door wiens censuurmazen Van Baaren en de zijnen met die oplage van 1 konden sluipen. Want ongeacht wàt er geschreven wordt, elke druppel inkt op het papier is al een Fremdkörper, ein Ungeziefer, ein rausiger lausiger Maus der ausgerottet werden soll. Sein. Werden kann. Haben müssen. Schwein. Ratatat.